İl
yöneticisi olarak Defterdar ilçe yöneticisi olarak Malmüdürü, geçmişten gelen ad ile devam eden köklü unvan tanımları…Her ilde bir Defterdarlık her ilçede bir Malmüdürlüğü vardır mali işlemlerin takip edildiği...
Gözlemim,
Malmüdürü gibi Defterdarda kimdir ne iş yapar fazlaca bilinmiyor. Tanımları kolay
anlatabilmek için Kaymakam ve Vali gibi diyorum Malmüdürü Defterdar
eşleşmesi için…Defterdar, Maliye İl Müdürü; Malmüdürü, Maliye İlçe Müdürü olarak ta
söylenebilir günümüz tanımlamalarını kullanılarak, lakin hala geçmişten gelen
tanımların kullanılması çok daha mutlu edici. Tarihe saygı, köklülüğün
göstergesidir zira geçmişteki isimlerin kullanılması…
Okuduklarımdan
aldığım notlarla Defterdarlığın uzun tarihi süreci hakkında edindiğim bilgileri paylaşmak istedim.
Defterdar
kelime anlamıyla defter tutan demek. Özetle görevi gelirleri toplar, gereken kadar harcar
kalanı muhafaza eder diye tanımlanmış. Hazineye haram mal, yetim malı sokmamakta göreviymiş
Defterdarın. Selçuklularda
bu işi yapana müstevfi denmiş. Osmanlı’nın kuruluşu sonrası mali teşkilat Orhan
Gazi ile var olmaya başlayıp I. Murad zamanında (1362-1389) devlet teşkilatı
şekilleniyorken Devlet Hazinesi ve Mali Teşkilat kurulmuş. Osmanlı Devletinde
ilk Defterdar I.Murad - Yıldırım Beyazıd dönemlerinde atanmış.
Fatih
Sultan Mehmed döneminde düzenlenen Fatih Kanunnameleriyle Defterdarlığa mali
alanda geniş yetkiler verilip hak ve sorumlulukları ayrıntılı olarak
belirlenmiş. Defterdarın emri olmadan
hazineye bir akçenin ne girebileceği, ne de çıkarılabileceği hükmü belirtilmiş.
Hazine Defterdar huzurunda açılıp kapanmış.
II. Bayezit devrinde Defterdarlar Rumeli ve Anadolu Defterdarı olmak üzere
ikiye ayrılıp Yavuz Sultan Selim’in Doğu Seferi sonrası Halep’te Arap ve Acem
Defterdarlığı adıyla üçüncü bir Defterdarlık kurulmuş. Zamanla ihtiyaca göre
Defterdarlık birimleri oluşturulup sayı çoğalmış. Başdefterdarlık ve Başdefterdara
bağlı Sancaklarda mali işlerden sorumlu Maldefterdarları oluşmuş. Defterdarlığa
Maldefterdarlığından atama yapılmış. Defterdar, Divan-ı Hümayun’un daimi üyesi
olmuştur. Padişahın bayram törenlerinde sayılı ayağa kalktığı kişilerden
biridir Defterdar.
28
Şubat 1838 e gelindiğinde Maliye Nazırlığı kurulmuş ve bu Nazırlıkta en yüksek
maliye görevlisi Defterdar değil "Maliye Nazırı" olarak adlandırılmış. 1841
yılında Maliye Nezaretini temsilen mahalli Mülki Amire bağlı Defterdar ve
Malmüdürü görevlendirilmiş. 1864’te Vilayetler Nizamnamesi
ile Vilayetlere Defterdar, Sancaklara Muhasebeci, Kazalara Malmüdürü atanmış.
Zaman içerisinde çeşitli değişikler sonucu 1920 de TBMM’nin ilk hükümetinde
Maliye, Gümrükler ve Tapu ile görevli Maliye Vekâleti kurulmuş.
Cumhuriyet sonrası da Maliye teşkilatı değişimlere uğrayıp 1983 tarihli 178
sayılı KHK ile Bakanlık taşra teşkilatı, Defterdarlıklardan oluşmuştur. Defterdarlık Gelir, Muhasebe, Milli Emlak,
Muhakemat ve Personel Müdürlüğünden oluşur. Ayrıca ilde Saymanlık Müdürlükleri ilçelerde Malmüdürlükleri de
Defterdarlığa bağlıdır.
Halen
yürürlükte olan 178 sayılı KHK ye göre Defterdar, bulunduğu ilde Maliye
Bakanlığı’nın en büyük memuru olup il ve bağlı ilçeler teşkilatının amiridir.
Kutsal
ve zor görev Defterdarlığın tarihi tanımıyla,
maliye teşkilatı içerisinde etkinlik ve saygınlığı ile hep var olması dileğimle…
Aslı Gülhan BEK
Gerede Malmüdürü
